Liczba z kropką

W czystym, podlaskim powietrzu nie unosiło się żadne wi-fi. W tych okolicznościach przyrody mój laptop przez prawie tydzień robił tylko za maszynę do pisania (i czytania, jeśli można tak powiedzieć), a telewizor gospodarza – za szafę grającą. Ucieczka przed pracą była tylko pozorna, za to przed mediami – udała się znakomicie.

Wszystko, co dobre – w tym urlop – kończy się zbyt szybko. Wsiada człowiek do auta, włącza (czasem miałby ochotę od razu wyłanczać) radio i już wie, że po kilkugodzinnej podróży (uwaga na roboty drogowe na drodze wylotowej z Białegostoku!) mógłby napisać kolejny odcinek, gdyby tylko chciało mu się notować błędy dziennikarzy, prezenterów, polityków, celebrytów… Powrót – tak samo jak linia autowa jest częścią boiska – można uznać za część wakacji, więc kilka pysznych kąsków jednak pochłonął eter.

Ja leniłem się na Mazurach i Podlasiu, a mój telewizor nudził się w pustym domu. Kiedy wróciłem, wydawało mi się, że mrugnął do mnie (już chciałem napisać „mrugnął dla mnie”, bo nasłuchałem się regionalizmów białostockich z wariacjami suwalskimi) którąś diodą, jakby prosząc o włączenie. Niechętnie, ale dałem się przekonać.

„Przegrywa (albo wygrywa, bo cytuję z pamięci) o minutę dwadzieścia dwa” – powiedział komentator kolarstwa. Od razu przypomnieli mi się komentatorzy lekkiej atletyki, którzy również – mówiąc o wynikach – zdają się nie pamiętać, że każda godzina, minuta i sekunda jest rodzaju żeńskiego i chciałaby być starannie odmieniana. Czy kolarz wygrywał, czy przegrywał, czy o 1.22, czy o 2.40, sprawozdawca powinien był powiedzieć, że „o minutę dwadzieścia dwie”, a tym bardziej „o dwie czterdzieści”, nie „o dwa czterdzieści”.

Na wszystkich dworcach ten błąd jest powtarzany z większą regularnością niż przejeżdżające przez nie pociągi i autobusy. „Planowy czas odjazdu dwunasta zero jeden” – informują głośniki. Nie, proszę głośników – „dwunasta zero jedna”, jeśli oczywiście nie będzie opóźnienia.

Przed urlopem ktoś zadał mi pytanie: „Czy przyznane zostały już akredytacje prasowe dla dwoje dziennikarzy naszej redakcji?”. „Zostały” – odpisałem i aż korciło mnie, żeby dodać, że „oczywiście, ale dla dwojga”, bo tak powinna wyglądać prawidłowa odmiana. Przed naciśnięciem klawisza WYŚLIJ na wszelki wypadek rzuciłem jeszcze okiem na listę akredytowanych. Zrezygnowałem z wszelkich dopisków, bo ta redakcja zgłosiła nie dwoje, lecz dwóch dziennikarzy. Komentarz raczej zbędny.

Z moich notatek wynika, że jakiś gracz potrzebował „trzydzieści pięć minut”, aby zdobyć gola. Robertowi Lewandowskiemu piłkarz nie zaimponował, natomiast komentator podpadł polonistom. Potrzebować kogo?, czego? – czyli dopełniacz, nie biernik. Napastnik Bayernu Monachium potrzebował zatem dziewięciu minut, a ten drugi aż trzydziestu pięciu.

Z zawodowego obowiązku, lecz bez przyjemności, dość regularnie przeglądam portale tenisowe. „Została 1 finalistką” – donosił jeden z nich. Co to za turniej, że w finale tylko jedna finalistka? – zainteresowałem się. Jedna, bo jedynka bez kropki jest przecież liczebnikiem głównym. Autorowi tytułu chodziło zapewne o to, że ta tenisistka została pierwszą finalistką tych zawodów, ale w tym przypadku przy jedynce należało postawić kropkę, bo to liczebnik porządkowy.

Jednym z niewielu wyjątków jest zapis daty – z kontekstu niedwuznacznie wynika bowiem, że chodzi o dzień miesiąca albo rok. Nie można jednak mówić – a ile razy można to powtarzać? – rok „dwutysięczny piętnasty”. Uparcie nieprzekonanych odsyłam do „Winy Ruska".

Dramat za klawiaturą

Gdy siadałem do pierwszego odcinka, nie byłem pewien, czy wystarczy mi tematów. Wiem, czasem się powtarzam – już ktoś mi zwrócił uwagę, że niekiedy wplatam linki do wcześniejszych wpisów (odpowiadam: nauczyłem się, jak to robić, więc korzystam) – ale najwyraźniej nie doceniłem kolegów dziennikarzy i redaktorów.

Wczoraj na Facebooku znalazłem podpowiedź-delicję – „Tytuł z dzisiejszego Super Expressu: >Martwy kierowca zaparkował na kopercie<. Wszyscy – Krzysztof Mich (razem pracowaliśmy w „Expressie Wieczornym”), który ten smaczek wypatrzył, i ja, i autorzy pozostałych komentarzy – trochę się pośmialiśmy, ale, jeśli trochę dłużej się nad tym zastanowić, śmiać się nie ma z czego.

„Super Expressu” – tej drugiej gazety z tej samej półki zresztą też – nie czytam, ale wiem, jak się ją robi. Gdybym napisał, że tak samo jak kiełbasę i politykę, to wcale bym nie skłamał. I tu, i tam liczy się bowiem tylko efekt końcowy – żeby ludzie kupili, a że zawartość rzadko (jeśli w ogóle...) zgadza się z opisem? W kiełbasie nie ma mięsa, w polityce są tylko obietnice bez pokrycia, a w mediach (nie wszystkich oczywiście) nie liczy się prawda, lecz sprzedaż, oglądalność i klikalność.

Tytuł z martwym kierowcą w roli głównej zapewne wziął się stąd, że nagłówki w stylu „Śmierć za kierownicą” czy „Dramat kierowcy” już spowszedniały. Czytelnik, coraz obficiej karmiony sensacją coraz oszczędniej przyprawioną faktami, obojętnieje. Razem z nim obojętnieją autorzy tekstów i tytułów. Im zależy już tylko na tym, aby przebić się ze swoim artykułem (w tym kontekście nie znoszę słowa „materiał”; Jerzy Chromik, kierownik działu sportowego „EW” lubił mawiać, że z materiałem to do krawca, a nie do redakcji) najpierw we własnej gazecie, a potem w całym kiosku.

I nikomu to nie przeszkadza, dopóki ktoś pozbawiony sumienia, ale niepozbawiony instynktu zarabiania na czyimś nieszczęściu, nie da na okładce zdjęcia zakrwawionego, konającego dziecka. Proszę nawet nie próbować przekonywać mnie, że w ten sposób gazeta wypełniała jakąś misję – zbędny trud.

O tych brukowcach – które dumnie, bo z angielska, same zwą się tabloidami – pomyślałem wracając z konferencji prasowej. Już po jej zakończeniu rozmawiałem z kilkoma kolegami o swoim blogu. Zapewniają, że czytają. Jeden podziękował nawet za wytknięcie mu „póki co”. Faktycznie – od dawna nie mogę go przyłapać na stosowaniu tego rusycyzmu. Drugi próbował tłumaczyć trzeciego, że po lekturze „Polish-swój-Polish” tak się stresuje, że od razu zapomina o dziś i jutrze i podświadomie mówi o „dniu dzisiejszym” i „dniu jutrzejszym”. Inny docenił, że nie wskazuję palcami autorów, lecz najczęściej popełniane przez nich błędy. Nie powiem – miło było posłuchać...

Wracałem z tej konferencji i zastanawiałem się, co w mediach gorsze. Te drobne pomyłki, często przejęzyczenia, rysują, może nawet kaleczą jezyk polski i utrwalają błędy, ale przecież nikogo nie krzywdzą. Jeśli chodzi o mnie, to polskie brukowce mogą wziąć (czy ktoś jeszcze napisze kiedyś „wziąść”?) przykład z jednego z mistrzów tego gatunku. Niedawno „Bild” – nie wiem, co chciał udowodnić – wydrukował jeden numer całkowicie pozbawiony zdjęć. Jeśli miałyby być na nich tylko trupy, celebryci albo fotomontaże, to ja jestem za – za gazetą bez obrazków.

Przez najbliższy tydzień – panie i panowie, komentatorzy i prezenterzy, autorzy artykułów i tytułów – możecie mówić i pisać co i jak chcecie. Obiecuję, że nie będę oglądał telewizji ani czytał gazet, bo w tym czasie zamierzam polish-swój-Deutsch.

Wziąść się w cudzysłowiu

Facebookowym przebojem zeszłego tygodnia było słowo „wziąść” (o, edytor tekstu chciał wbrew mojej woli poprawić je na „wziąć”), wylansowane i bronione aż do ostatniej kropli atramentu przez Krystynę Pawłowicz. Przepraszam panią profesor i tych, którzy zasugerowali mi ten przypadek jako temat do kolejnego wpisu, że musieli czekać, ale u mnie sportowcy zawsze będą mieli pierwszeństwo przed politykami.

Politycy, chociaż statystycznie lepiej wykształceni, wcale nie mówią po polsku lepiej od sportowców. I ci z koalicji, i ci z opozycji, i ci, którym tylko się wydaje, że mają szansę dostać się do parlamentu, jednakowo kaleczą polszczyznę z mównicy oraz w studiach telewizyjnych i radiowych.

Po tygodniu można chyba uznać, że każdy, kto ma dostęp do internetu, już nigdy nie powie, a tym bardziej nie napisze „wziąść". Podziękujmy pani profesor za lekcję i uznajmy, że był to pojedynczy przypadek. Gdyby jednak miał się okazać „pojedyńczy”, to zastrzegam sobie prawo, aby wrócić do tematu i wytknąć błąd.

Nie trzeba długo myśleć, aby wymyślić – nie „wymyśleć”! – że wymowy „włanczać” i „wyłanczać” z nosowym „a” nijak nie da się przenieść na papier. W tym miejscu aż się prosi o dygresję. Bardzo popularne kiedyś w językach słowiańskich samogłoski nosowe przetrwały już tylko w polskim i kaszubskim. Nosowe „o” zapisujemy jako „ą”, natomiast „e” – „ę”. Dla nosowej samogłoski „a” brakuje graficznego odpowiednika, więc możemy o niej zapomnieć bez żadnego uszczerbku dla tradycji.

Nie tylko „w dniu dzisiejszym” (już pisałem w „Winie Ruska”, że to – podobnie jak „pod rząd” – rusycyzm) słyszałem, że nie powinniśmy żyć przeszłością, że należy „patrzyć” w przyszłość. Niechętnie przyznaję, że ta forma jest już tolerowana przez autorów słowników języka polskiego. Złośliwie dodam, że w Sejmie jeszcze jakoś ujdzie. Forma „patrzeć” jest bardziej staranna i lepiej świadczy o polszczyźnie mówiącego.

Od posłów z przednich rzędów należy wymagać więcej, bo nie tylko kształtują polską politykę, ale również mają wpływ na język. Posłom z ostatnich ław można natomiast współczuć. Wcale nie dlatego, że im najtrudniej o reelekcję; wielu z nich nie wie nawet, jakie miejsce zajmuje. Niektórzy uważają, że „tylnie”. Aby łatwiej zapamiętali, podpowiadam, że jeśli złapią gumę (przed tym nie uchroni żaden immunitet), to albo w przednim, albo tylnym kole. Tylne oczywiście może być prawe albo lewe, ale nigdy nie powinno być „tylnie”.

Nie wiem, czy jestem przekonujący. Jeśli nie, to trudno, ale w żadnym (bez „bądź” w środku tego zwrotu!) razie nie chciałbym być „przekonywujący”, bo to błędny wynik syntezy imiesłowów pochodzących od czasownika dokonanego „przekonać” („przekonujący”) i czasownika niedokonanego „przekonywać” („przekonywający”). Również w tym przypadku to chyba kwestia czasu, kiedy takze ta niepoprawna forma przebije się do polszczyzny codziennej.

Czy ja przypadkiem nie nadużywam cudzysłowu? Dziennikarze, a także politycy, bo to przecież głównie z ich powodu dzisiaj się spotykamy (przypominam o paskudnym „dniu dzisiejszym”), miewają problemy z cudzysłowem w dopełniaczu i zdarza im się powiedzieć „cudzysłowiu” lub „cudzysłowia”. Znacznie częściej – i w mowie, i w piśmie – nie radzą sobie z miejscownikiem. Która wersja – „w cudzysłowiu” czy „w cudzysłowie” – jest poprawna i dlaczego? Sprawdźcie „W temaciecudzysłowu”.